كودتاي 28 مرداد و بازگشت محمد رضا شاه پهلوي به ايران

حداقل از اوایل سال 1332بدانسو طرح کودتای 28 مرداد به عنوان نهایی ترین و در واقع اجتناب ناپذیرترین اقدامی که می توانست منافع نامشروع و خلاف قاعده بریتانیا و آمریکا را در ایران تأمین کند، مورد تأیید و تصویب کودتاچیان خارجی و عوامل داخلی آنها قرار گرفته بود. ضمن اینکه روند روزافزون گسترش مشکلات، اختلافات و بحرانهای اقتصادی و غیره دولت دکتر مصدق را با نوعی بلاتکلیفی و بی برنامگی مواجه کرده بود. آنچه بود در واپسین روزهای مرداد ماه 1332 کودتا گران انگلیسی و آمریکایی و عوامل داخلی آنان در دربار، ارتش و حکومت که مجموعاً توسط کرمیت روزولت افسری از سیا رهبری می شدند، طرح کودتایی بدون سر و صدا را مورد توجه قرار دادند و به دنبال آن سرهنگ نصیری فرمانده گارد سلطنتی مأموریت یافت در نخستین دقایق پس از نیمه شب 24 مرداد فرمان شاه مبنی بر عزل دکتر مصدق از مقام نخست وزیری را تسلیم او کرده و با دستگیری مصدق و وزرای دولت و برخی فرماندهان نظامی و چند اقدام دیگر که البته با اعلام نخست وزیری سپهبد فضل الله زاهدی نیز مقارن می شد، به عمر دولت مصدق پایان دهند. اما این طرح با شکست روبه رو شد و به دنبال اعلام عمومی خبر شکست کودتا در صبح 25 مرداد 1332، شاه که به اتفاق ثریا در کلاردشت به سر می برد به سرعت راهی رامسر و از آنجا با هواپیمایی دو موتوره هراسان به بغداد فرار کرد و ضمن اینکه نشریات و برخی رجال دولت مصدق و انتقادات تندی را متوجه او کرده بودند، پس از دو روز بغداد را به جنوب رم پایتخت ایتالیا ترک کرد و در حالی که دوران سخت و پر دلهره ای را در رم سپری می کرد در کمال نا باوری در بعد از ظهر روز 28 مرداد 1332 مطلع شد که کودتا بر عمر دولت مصدق پایان داده است.
شاه کودتا را یک انقلاب راستین و پر افتخار خواند و در حالی که فضل الله زاهدی در مقام نخست وزیری کودتا منصوب شده بود، شاه آماده بازگشت به ایران بود. بدین ترتیب در صبح روز یکشنبه 1 شهریور 1332 شاه و ثریا با هواپیمایی هلندی وارد تهران شدند.
شاه در اولین ملاقاتش با روزولت طراح و مجری کودتا تصریح کرد که: « من تاج و تخت را مدیون خداوند، ملتم، ارتشم و شخص شما [روزولت] هستم.» 1 و روزولت در پاسخ به شاه اطمینان داد که در قبال این خدمت، انگلیسیها و آمریکاییها جز تشکری مختصر چیز دیگری از او نمی خواهند و ادامه داد که: « آنچه ما انجام داده ایم در جهت منافع کلی و مشترکمان بود و نتیجه آن بهترین پاداش ماست.» 2

پی نوشت:

1- غلامرضا نجاتی، جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران و کودتای 28 مرداد 1332، چاپ پنجم، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1368، ص 471 .
2- همان، ص 474 .


تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله